FARKINDALIK BECERİLERİ
Farkındalığın uygulamadaki tanımı bilinçli olarak, şimdiki anda ve yargılamadan, deneyimin anlık gelişmesine dikkat etmek olarak açıklanır (Kabat-Zinn, 2003). Farkındalık, andaki deneyimin ve işleyişin aktif ve net biçimde yaşanması ve insanların kronikleşmiş, alışılmış veya otomatik davranma, düşünme süreçlerinin azalması anlamına gelir. Farkındalık, bireyleri otomatik düşüncelerden, alışkanlıklardan ve sağlıksız davranış kalıplarından uzaklaştırmada önemli olabilir, uzun süredir psikolojik iyi oluşun arttırılmasıyla ilişkilendirilen bilinçli davranışsal düzenlemeyi teşvik etmede önemli bir rol oynayabilir (Ryan ve Deci, 2000).
Geleceğe yönelebilmek, plan yapabilmek için kişinin şimdiki anı yaşayabilmesi gerekir. Geçmiş yaşantıları şimdiki anda kalarak deneyimlemek, gerçekliğin şimdiki anda olduğunu geçmiş veya geleceğe odaklanmadan yaşanması gerektiği ifade edilir. Şimdiki anda yaşanılan algılar, duyumlar, düşünceler, insanı gerçekliğe bağlar. Travmatik anıların tetiklenmesi, geleceğe yönelik katastrofik düşünceler anksiyeteyle ilişkisi, geçmişte yaşanılan olumsuz deneyimlere ilişkin ruminasyonlar kişiyi gerçeklikten, şimdiki andan uzaklaştırır. Şimdiki zamanın gerçekliğini gözlemleyebilmeyi ve tanımlayabilmeyi içeren farkındalık temelli egzersizler bireyin bilgece davranabilmesinin önünü açar (Swenson, 2016)
İç dünyadaki yaşantıları kabullenerek dikkatini onlara çekmenin duygusal anlamda pozitif etkileri olduğu ifade edilir. Olumsuz duygu ve düşüncelerden kaçmak yerine dikkati düşünce ve duygular üzerine toplamak etkilerini azaltmanın bir yoludur (Baer, 2006). Bazı araştırmacılar ise içsel bir farkındalık yerine dışsal olaylara bilinçli bir farkındalıkla odaklanmanın daha etkili olduğunu böylece çevresel stresörlere daha gerçekçi bir tutumla yaklaşmayı sağlayacağını belirtmişlerdir (Brown ve Ryan, 2003)
Ana geri dönebilmek, anda kalabilmek, o anın farkında olabilmekle mümkündür. Hayatı yaşamak keyif alabilmek için anın farkında olmak gerekir. Farkındalık neredeysek orasıdır, bir bütün halinde gözler açık, uyanık, farkında ve katılımcı olduğumuz yerdir. Olana bitene bazen dayanmak güçtür bunun geçmesi için geri çekilmek kontrol etmemek anı yaşamak ve gitmesine izin vermek gerekir (Linehan, 2015).
Anı yaşamak anın sorumluluğundan özgürleştirir kontrol etme çabamızı duyguyu azaltmak ya da arttırmak için duygudan kurtulmak için yapmamız gerekenleri düşünmekten kurtarır sadece olduğu gibi yaşamayı mümkün kılar. Farkındalık için iki yöntemden bahsedebiliriz. Zihni deneyime açık hale getirmek veya zihne odaklanmak farkındalığımızı arttırmak için geçerli iki yöntemdir (Linehan, 2015).
Farkındalık dolu bir hayat, bütün tatları alabilmeyi, bütün zevkleri ve keyif vermeyen yönleri keşfetmeyi sağlar ve böylece yaşam kalitesini arttıracak biçimde katkı sağlar. Farkındalık bir rahatlama biçimi değildir, kimi zaman acı verici durumlara ilişkin deneyimlerin farkına varmak rahatsız edici olabilir (Galen ve Aguirre, 2021).
Mindfulness bir defa öğrenilen ve aktarılan bir beceri değildir, pratikle devamlılıkla gelişir. Yapılan bu çalışmada elde edilen bilgiler ışığında bağışıklık sistemi ve beyindeki asimetrik anterior aktivasyon üzerinde mindfulness meditasyonlarının etkisinden söz edilmiştir. Sonuçlar mindfulness eğitiminin biyolojik sonuçları olabileceği ve bu sonuçların da duygusal ve fiziksel sağlıkla ilişkilendirilebileceğini ifade etmiştir (Kabat-Zinn, 2003).
Mindfulness pratiklerinin depresif düşünme döngüsünü kırmaya, kişinin düşünce ve hislerini anlamaya ilişkin alternatif yollar bulmaya ve verilecek tepkiler hakkında seçeneklerin artmasına yardımcı olduğu belirtilmiştir. Ayrıca devamlı biçimde uygulanan mindfulness pratiklerinin terapötik kazanımları da arttırdığı ifade edilmiştir (Mason ve Hargreaves, 2001). Farkındalık temelli yaklaşımlar, depresyonun tedavisinde etkili olmuş ve tekrarlamasını önleyici etki göstermiştir (Coffman ve ark., 2006), bazı araştırmacılar farkındalık temelli yaklaşımların depresyonun tedavisinde ilk teşhis anından itibaren kullanılabileceğini belirmişlerdir (Barnhofer ve Crane, 2006).
Klinik Psikolog Hanım Acar Tanrıverdi
